Na 65. Međunarodnom beogradskom sajmu knjiga danas su predstavljena kapitalna izdanja Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica Republike Srpske „Atlas zločina nad Srbima tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata 1992“, „Žrtve Odbrambeno-otadžbinskog rata“ i „Djeca žrtve rata 1991-1995“.

Načelnik Odjeljenja za istraživanje rata Viktor Nuždić istakao je da je danas predstavljeni „Atlas zločina nad Srbima tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata“ samo prvi tom koji će se naći pred čitaocima, dok će Centar u narednom periodu publikovati zločine nad Srbima koji su izvršeni 1993, 1994. i 1995. godine.

„Atlas sadrži 1.300 stranica i u njemu je obrađeno 76 stratišta srpskog naroda tokom 1992. godine, a obrađeno je više od 2.000 civilnih i vojnih žrtava ratnog zločina.

Prikazan je veliki broj eksplicitnih fotografija jer je to adekvatan način da prikažemo svu strahotu rata, a objavljene su fotografije skoro 90 odsto žrtava“, rekao je Nuždić.

On je naveo da je svako stratište obrađeno teritorijalno, ali da su prateći i hronološki princip, događaji opisani bez subjektivnih ocjena, sve je potkrijepljeno materijalnim dokazima, za svaku žrtvu naveden je datum rođenja, mjesto stradanja.

„Čitaoci će imati priliku da se informišu koja vojna formacija je učestvovala u zločinima nad civilima i zarobljenim vojnicima“, rekao je Nuždić. On je istakao da su učesnici istraživanja došli do zaključka da su napadi na Srbe počeli prije zvaničnog izbijanja rata u BiH, da je prvi zločin u BiH počinjen nad srpskim civilima, kao i da su vršeni u mjestima gdje su činjeni i u Drugom svjetskom ratu.

On kaže da su zločine nad Srbima 1992. godine vršili pripadnici Teritorijalne odbrane takozvane Armije BiH, Hrvatskog vijeća odbrane i regularne hrvatske vojske pri čemu su neki imali posebnu crtu monstruoznosti, a srpska sela napadana su kada bi se napadači uvjerili da nisu branjena, na način da se civili nisu mogli izvući iz okruženja.

Nuždić je napomenuo da je utvrđeno i da su pripadnici JNA, tada još legalne oružane sile, konstantno napadani. Istoričar Predrag Lozo istakao je, govoreći o publikaciji „Žrtve Odbrambeno-otadžbinskog rata“ da je Republika Srpska prva državna tvorevina kod Srba, koja je u 20. vijeku institucionalno popisala svoje žrtve.

Lozo je naveo da su popisane 35.042 žrtve srpskog naroda u stvaranju Republike Srpske, ali i Republike Srpske Krajine, ističući da je to popisivanje veoma važno zato što je time smanjen prostor za manipulacije poput onih sa Jasenovcem i sličnim stratištima. „Svjedoci smo satanizacije srpskog naroda upravo preko onoga što bi trebalo biti ostoriografija iz našeg okruženja i odlučili smo da uradimo istraživanja koja su zaista faktografska, nepobitna“, rekao je Lozo.

Istoričar Nikola Berković naveo je da su u publikaciji „Djeca žrtve rata 1991-1995“ obrađene stradale osobe životne dobi do 18 godina stradale od 1991. do 1995. godine, kao i djeca stradala nakon rata, a kao posljedica ratnih dešavanja. Berković je naveo da je u publikaciji obrađeno 1.418 stradale djece, od kojih je njih 34 odsto smrtno stradalo, 30,2 odsto je ranjeno, a 31 odsto djece je bilo u logorima, zatvorima ili kućnim pritvorima.

„Seksualno zlostavljanje evidentirano je kod 13 djece. Ovo istraživanje je možda i najslabije urađeno, prije svega zbog nedostatka podataka i generalno kod nas se smatra da o tome ne treba da se govori kako djeca ne bi imala dalje posljedice“, rekao je Berković.

Prema vrsti stradanja na prvom mjestu su pogibija i ranjavanja djece od minsko-eksplozivnih sredstava, od čega je stradalo 35 odsto djece.

Od drugih eksplozivnih sredstava poginulo je ili ranjeno 19 odsto stradale djece, a od vatrenog oružja 18,3 odsto, pri čemu su ubistva iz vatrenog oružja ubijeni iz neposredne blizine kao i iz snajpera, dok je hladnim oružjem ubijeno sedmoro djece, a jedno ranjeno. „Od snajpera smo evidentirali 16 ubijenih i 16 ranjenih, što je 3,4 odsto ukupno stradale djece“, naveo je Berković. Najviše djece stradalo je u Sarajevu – 456, zatim u Odžaku, Doboju, Konjicu i drugim mjestima.

Takođe promovisano je izdanje pod nazivom „Studentska brigada Vojske Republike Srpske“, autora Gorana Latinovića ali i knjiga „Odsutna odbrana: mitrovdanske ofanzive na istočnu Hercegovinu 1992. i 1994“ autora Predraga Loze.

Goran Latinović je ispričao da je vojno-politička situcija u kojoj se 1994. godine našla Republika Srpska dovela do mobilizacije studenata oba javna univerziteta u Srpskoj, te da je u sastavu Prvog Krajiškog korpusa formirana Prva studentska pješadijska laka brigada Vojske Republike Srpske, koja je imala više od 2.100 pripadnika.

On je ukazao da je postojanje studentske brigade jedno od specifičnosti Odbrambeno-otadžbinskog rata Republike Srpske i da se nikada ranije nije desilo da su studenti mobilisani i grupisani u jednu brigadu.

„Studentska brigada bila je jedna od najtragičnijih stranica u istoriji univerziteta u Banjaluci. Studenti su kada je bilo potrebno služili svojoj otadžbini i pokazali da je to bilo istorijsko doba srpskog naroda“, rekao je Latinović.

Lozo je podsjetio da je rat sa teritorije Hrvatske svjesno prenesen na teritoriju BiH, a Hercegovina je, osim Posavine, bilo jedno od glavnih žarišta prenosa.

On je ocijenio da se generacija, koja je učestvovala u mitrovdanskim ofanzivama i odbranila Nevesinje, Hercegovinu i južni krak Republike Srpske, tim bitkama vezala u epskoj vertikali Hercegovine, koja traje još od ustanaka protiv osmanlija, a da su ekshumacije jama početkom devedesetih godina „otvorile oči hercegovačkom narodu da ne dozvoli da se ponovi 1941. godina“.